Budżet państwa – czym dokładnie jest i jakie funkcje pełni?

Słowo budżet pochodzi od łacińskiego bulga, co oznacza worek, koszyk służący do zbierania dochodów. Termin został przyjęty w słownictwie angielskim, a następnie w wielu innych krajach. Jedną z pierwszych osób, które zdefiniowały budżet, był słynny teoretyk budżetu Rene Stourm. W swojej książce Budżet ustanowił zasadę ekonomii budżetowej. Preferuje terminy, które obejmują dwie różne części definicji budżetu: jedna to przewidywane roczne dochody i wydatki, a druga to forma zatwierdzenia i dotacji dla rządu.

Budżet państwowy – definicje

Termin budżet jest niejasny, a literatura zawiera różne sugestie dotyczące jego definicji. Powstająca definicja jest determinowana głównie przez ogólny pogląd na rolę i znaczenie budżetu krajowego w pewnym okresie, a znaczący wpływ miał również status ustawodawców i zwykłych ustawodawców. Według F. Neumarka budżet jest formą konwencjonalnego zestawienia cyfrowego, które składa się z rozproszonych i uporządkowanych szacunków dochodów i wydatków unii politycznej w oparciu o rozsądny punkt widzenia. Zasada zostaje zachowana.

Definicja budżetu państwa ma również miejsce w polskiej literaturze przedmiotu. Już w drugiej połowie XIX wieku H. Rossman zdefiniował budżet jako rozważania na przyszłość i był oficjalnym reprezentantem spodziewanych wydatków i dochodów w określonym czasie.

Inny polski ekonomista, A. Krzyżanowski, interpretuje budżet jako publicznie ogłaszanie szacunków i porównanie wydatków finansowych z oczekiwanymi dochodami (w krótkim okresie czasu, zwykle w ciągu roku) w celu utworzenia komitetu zarządzającego wiążącymi normami.

Polityka budżetowa państwa

Częścią krajowej polityki gospodarczej jest polityka budżetowa, czyli zdolność do zarządzania dochodami i wydatkami kraju. Polityka ta powinna prowadzić do dobrego funkcjonowania danego kraju i jego obywateli, utrzymywać właściwe stosunki z zagranicą oraz sprzyjać rozwojowi gospodarczemu.

Rząd jest odpowiedzialny za przygotowanie ustawy budżetowej, którą należy przedłożyć Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok podatkowy.

Proces tworzenia projektu ustawy budżetowej jest bardzo czasochłonny i złożony, wymagający wielu ustaleń ze wszystkich ministerstw. Na stronie Ministerstwa Finansów można przeczytać o negocjowaniu projektu budżetu jako „rudnej rozmowie”. Ministerstwo Finansów decyduje, który ministerialny projekt zrealizować. Podjęte decyzje zostaną przełożone na jednolity krajowy plan fiskalny.

Zasady budżetowe

Budżet krajowy to plan zawierający listę prognoz dochodów i wydatków publicznych na następny rok budżetowy. Przygotowywany jest przez rząd w formie projektu budżetu, po ewentualnych poprawkach, zaaprobowanych przez parlament [parlament jest najwyższym organem przedstawicielskim w państwie o władzy demokratycznej i głównym organem władzy ustawodawczej], zwykle w formie prawa budżetowego. Ustawa ta jest jednym z najważniejszych przepisów w państwie, ponieważ określa możliwości finansowe państwa w ciągu całego roku.

Źródło: Pexels.com

Przy przygotowywaniu budżetu stosuje się następujące zasady budżetowe:

• Zasada zupełności – obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa w sporządzonym budżecie, a nie tylko wybrane dochody i wydatki.
• Zasada równowagi budżetowej – stara się, aby dochód był równy wydatkom, ale w praktyce nigdy nie został osiągnięty (zawsze istnieje nadwyżka lub deficyt budżetowy).
• Zasada jawności – społeczeństwo (obywatele) jest bardzo obeznane z budżetem, treścią budżetu, wykorzystaniem budżetu oraz sposobem kontrolowania budżetu. W praktyce oznacza to wprowadzanie dochodów i wydatków do przedstawicielstw, różnych agencji i organizacji społecznych.
• Zasada równowagi – dążenie aby dochód był równy wydatkom, ale w praktyce nigdy nie został osiągnięty (zawsze istnieje nadwyżka lub deficyt budżetowy). Nadwyżkę należy wykorzystać na wyrównanie deficytu w okresie recesji, czyli zasada ta nazywana jest złotą regułą budżetową.
• Zasada jedności – oznacza to, że istnieje tylko jeden dokument (zestawienie zwane budżetem) dla dochodów i wydatków wszystkich finansów państwa. W ramach tej zasady istnieje różnica między jednością formy a jednością materialną. Formalną harmonizację można osiągnąć poprzez ustanowienie zbiorowego budżetu krajowego, obejmującego budżet władz centralnych i lokalnych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę budżetu i zwiększyć przejrzystość wydatków budżetowych. Z drugiej strony, materialna jednolitość przewiduje, że dochody, które stanowią fundusz budżetowy, są przeznaczone na cele ogólne, to znaczy nie mają wcześniejszego związku z konkretnymi celami finansowanymi z budżetu.

Funkcje budżetu państwa i polityki budżetowej

Funkcje budżetu państwa obejmują:

• Funkcja alokacyjna – w sektorze publicznym alokacja ma bezpośrednio określać wielkość środków przeznaczonych na określoną działalność, która determinuje zakres i formę jednego rodzaju produkcji. W sektorze prywatnym dystrybucja odbywa się pośrednio poprzez dostosowywanie cen poprzez podatki lub dotacje. Dotacje to forma pomocy, w ramach której rząd lub inne instytucje publiczne udzielają przedsiębiorstwom wsparcia finansowego lub innego – istnieją dotacje bezpośrednie i pośrednie. Dotacje bezpośrednie to bezpośrednie wsparcie finansowe, przejęcie zobowiązań, odroczenie zwrotu podatku itp. Dotacje pośrednie to ulga i wygoda, które mogą obniżyć koszt wytworzenia danego produktu.
• Funkcja redystrybucyjna – polega ona na wpływie państwa na ostateczną dystrybucję dochodów osobistych (na przykład system opodatkowania lub społeczny transfer walutowy, częściowy lub całkowity). Niektóre usługi sektora publicznego, szkolenia zawodowe.
• Funkcja stabilizacyjna – polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do realizacji celów makroekonomicznych, takich jak zmniejszenie bezrobocia, zapobieganie nadmiernej inflacji i utrzymanie stabilności salda wpłat. Saldo płatnicze to suma wartości wszystkich transakcji gospodarczych przeprowadzonych pomiędzy mieszkańcami kraju (osoby zamieszkałe na stałe w kraju) a resztą świata (nierezydentami) w danym okresie.

Funkcje budżetu państwa są bardzo ważne. Polityka fiskalna może być pasywna lub aktywna. Bierna polityka fiskalna jest tworzona w oparciu o trend, zgodnie z którym składniki dochodów i wydatków automatycznie reagują na zmiany koniunktury, co wyzwala impuls łagodzenia wahań koniunktury. Żadna decyzja rządu nie jest wymagana, aby aktywować te impulsy. Na przykład są to podatki nakładane na dochody ludności, podatki od przedsiębiorstw, podatki pośrednie, świadczenia społeczne (takie jak zasiłki dla bezrobotnych) i programy wsparcia dla rolnictwa.

Aktywna polityka budżetowa, obejmuje zmiany stawek podatkowych, zmiany w alokacji transferów budżetowych, czy też zmiany w wydatkach na inwestycje i budownictwo publiczne (zatrudnianie bezrobotnych do prac zleconych przez samorządy, administrację rządową i zakłady użyteczności publicznej).

Proaktywna polityka budżetowa może mieć na celu stymulowanie rozwoju gospodarczego poprzez zwiększanie wydatków państwa (takich jak inwestycje mieszkaniowe i transportowe) lub zmniejszanie płaconych podatków (zmiany stawek podatkowych). Inwestycje i roboty publiczne napędzają inne sektory gospodarki, które dostarczają towary i usługi potrzebne do ich dostarczenia. Cięcia podatkowe oznaczają zmniejszenie obciążenia, jakie osoby fizyczne i przedsiębiorstwa mogą przeznaczyć na wydatki konsumenckie, a ten zwiększony popyt może prowadzić do szybszego wzrostu dochodu narodowego. Z drugiej strony, jeśli w kraju jest zbyt duży popyt, może to być ograniczane przez aktywną politykę budżetową. Osiąga się to poprzez zmniejszenie wydatków budżetowych lub podwyższenie podatków.

Dochody budżetu

Dochody budżetu państwa to środki pobierane od podmiotów takich jak na przykład przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe przez odrębne autonomiczne instytucje . Środki te pobierane są w celu realizacji wydatków na terytorium kraju w celu zapewnienia zakończenia założeń budżetu państwa. Źródłami dochodów budżetu państwa są podatki, cła i dochody ze sprzedaży, koszty finansowe, sądowe, notarialne i inne wydatki prywatyzowanego przedsiębiorstwa. Inne źródła odgrywają drugorzędną rolę.

Wydatki budżetu państwa

Wydatki budżetu państwa są częścią wydatków publicznych. Wydatki budżetowe są ważnym czynnikiem wpływającym na cykl koniunkturalny i proces wzrostu gospodarczego. Innymi słowy: struktura wydatków i wydatków budżetowych odzwierciedla rolę, zakres i kierunek działania krajowego.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na: cykliczne, służące spłacie długu skarbowego. Koszty operacyjne obejmują: subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego; Dotacje; ich płace, pensje i składki; inne świadczenia na rzecz osób fizycznych; zakup towarów i usług; inne koszty operacyjne. Jednostka budżetowa może wykonywać swoje ustawowe zadania. Koszty obsługi zadłużenia Skarbu Państwa opłaca odsetki za rabaty na bonach skarbowych, papierami wartościowymi, oprocentowaniami kredytów, pożyczkami i płatnościami Związanymi z gwarancjami Skarbu Państwa.

Wydatki budżetowe obejmują zakup udziałów i wkładów, darowizny na rzecz spółek prawa handlowego i wydatki inwestycyjne podmiotów z udziałem Skarbu Państwa. Dotacje budżetowe i dotacje celowe na finansowanie lub współfinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Wydatki budżetu państwa przeznaczone są również na: realizację zadań w egzekwowaniu, kontrolowaniu i ochrony prawa przez władze krajowe. Jednostki samorządu terytorialnego zapewniają dotacje wyłącznie na prace administracyjne rządu i inne zadania. Dofinansowanie programów realizowanych wspólnie ze środkami pozyskanymi ze źródeł Towar zagraniczny nie podlega zwrotowi.

Wydatki budżetowe obejmują również wydatki budżetu państwa w związku z udziałem w UE (w tym wydatki z budżetu krajowego na współfinansowanie projektów, w których Europejski Fundusz uczestniczy w realizacji i finansowaniu projektów pomocowych w zakresie technologii i projektów finansowanych przez państwa członkowskie – mówi o tym Europejska umowa o wolnym handlu).

Bibliografia:

• E. Chojna-Duch, H. Litwińczuk (red.), Prawo finansowe, Warszawa 2007.