Gospodarstwo domowe definicja jest powszechnie znana, i rozumiana jako członkowie rodziny mieszkający pod jednym dachem i prowadzący wspólny budżet, umożliwiający normalnie funkcjonowanie. Pod tym określeniem jednak, kryje się zarówno wiele praw jak i obowiązków, które warto znać.
Co to jest gospodarstwo domowe, jakie są najważniejsze funkcje gospodarstwa domowego, jak zapatruje się na to ustawodawca, i jaka funkcjonuje klasyfikacja gospodarstw domowych?
Gospodarstwo domowe definicja – co oznacza?
Socjolodzy oraz badacze wciąż nie potrafią dojść do pełnej zgody odnośnie faktycznego i trafnego wyjaśnienia określenia „gospodarstwo domowe”- definicja najczęściej znajduje się w ekonomicznych źródłach naukowych, i mówi o podstawowej jednostce gospodarującej, której celem jest zaspokojenie wspólnych i osobistych potrzeb jej członków.
Co to jest gospodarstwo domowe? Domowe gospodarstwo stanowi również jednostkę ekonomiczną o walorach społecznych, przejawiających zapotrzebowanie na dobra i usługi – traktowane jest również jako mała forma działalności, jednoosobowego lub wieloosobowego zespołu ludzi spokrewnionych lub nie, wspólnie utrzymujących się i prowadzących budżet domowy.
Decydowanie o budżecie w gospodarstwie domowym odbywa się wspólnie, jako że pieniądze w nim zawarte z zasady zaspokajać mają potrzeby wszystkich ich członków. Ważną kwestią, która odróżnia domowe gospodarstwo jest również wspólne mieszkanie, ponieważ termin ten odnosi się do wspólnie zamieszkujących osób. Istnieje również podział ze względu na utrzymywanie się – jeżeli w jednym mieszkaniu mieszka kilka osób, i jedna z nich utrzymuje się samodzielnie, wówczas mowa jest o odrębnym gospodarstwie domowym (tzw. samodzielne gospodarstwo domowe).
Gospodarstwa domowe – źródła dochodu
Głównymi źródłami dochodu jakie rozróżniane są z ekonomicznego punktu widzenia to m.in.:
- Dochody z tytułu własności,
- Wynagrodzenie za pracę zawodową,
- Sprzedaż produktów rynkowych,
- Transfer pieniężny otrzymywany z innych sektorów,
- Przychody z produkcji wyrobów i usług na własne cele konsumpcyjne.
Gospodarstwa domowe prowadząc jeden budżet, jednocześnie jego składowe dostarczane są przez pracujących jego członków, lub osób korzystających ze świadczeń społecznych, np. emerytury, lub innych źródeł dochodu.
Funkcje gospodarstw domowych w praktyce
Najprościej wyjaśniając, domowe gospodarstwa traktowane prawnie jako podmiot gospodarczy, spełniają kilka najważniejszych funkcji.
Funkcje gospodarstw domowych:
Gospodarstwa domowe pozwalają funkcjonować jego członkom, zaspokajając najważniejsze potrzeby.
Cechami gospodarstwa domowego, prócz utrzymania jej członków, jest również funkcja:
- wychowawcza ,
- reprodukcyjna,
- oświatowa,
- dostępu do ochrony zdrowia.
Członkowie gospodarstwa domowego, prócz korzystania ze wspólnego budżetu, mają za zadanie dbać o wszystkich domowników, w tym dzieci i starsze osoby, zapewniając im możliwość korzystania ze wszystkich zgromadzonych dóbr domowych.
Dodatkowo funkcje domowego gospodarstwa, jakie rozróżniamy, to także funkcje ekonomiczne, czyli produkcyjne i konsumpcyjne – członkowie uczestniczą w wytwarzaniu dóbr oraz późniejszej ich konsumpcji. Gospodarstwo domowe może różnić się od innych poziomem zamożności oraz ilością dysponowanych dóbr, a poziom życia dyktowany jest przede wszystkim własnymi preferencjami, możliwościami oraz przychodem do miesięcznego budżetu.
Jak pokazują wyniki GUS, średni poziom wartości majątku przypadającego na jedno gospodarstwo domowe w Polsce to około 260 tys. złotych. Jest to oczywiście wartość wysoce uśredniona, jako że wielu ludzi w gospodarstwach domowych boryka się z biedą i ubóstwem, a także trudnościami w znalezieniu dobrze płatnej pracy. Skutkiem tego jest często korzystanie ze świadczeń dla bezrobotnych czy innych zapomóg gminnych.
Funkcjonowanie gospodarstwa domowego i rodzaje gospodarstw domowych
Gospodarstwa domowe rozumiane są jako zespół ludzi mieszkających i utrzymujących się wspólnie określonym budżetem, jednak ich specyfika może różnić się przez wzgląd na wiele czynników, w tym lokalizację mieszkania, życia w domu jednorodzinnym lub mieszkaniu, jak również źródła dochodu, np. prowadzenie gospodarstwa wiejskiego lub pracę zawodową.
Istnieje również jeszcze jedna, właściwie kluczowa klasyfikacja, pod jaką podlegają gospodarstwa domowe – definicja mówi o zespole osób tworzących jedno gospodarstwo, jednak jedna osoba mieszkająca oddzielnie i utrzymująca się z dowolnych środków również tworzy własne, indywidualne gospodarstwo domowe.
Co bardzo ważne w tej klasyfikacji, różnice w gospodarowaniu między gospodarstwem jednoosobowym a wieloosobowym, polegają nie tylko na ilości osób zamieszkujących i utrzymujących się wspólnie, ale także na konsekwencjach, jakie z tego płyną. Jednoosobowe gospodarstwo domowe uwzględnia indywidualne potrzeby jednostki, w przypadku wieloosobowych gospodarstw, gospodarowanie budżetem opiera się o potrzeby wszystkich domowników, dlatego też gospodarowanie budżetem jest zróżnicowane i wymaga większej kontroli i planowania.
Funkcje gospodarstw domowych pozostają takie same – gospodarowanie wspólnym budżetem w celu zaspokojenia wszystkich potrzeb domowników, jednak specyfikacja ich funkcjonowania oraz finansowania zewnętrznego stanowi największą różnicę którą wyodrębniają nauki ekonomiczne. Podstawowa klasyfikacja gospodarstw domowych jaką można zaobserwować w badaniach ekonomicznych to przede wszystkim wiejskie i miejskie domowe gospodarstwa, które przez naturalne położenie posiadają zróżnicowane źródła dochodu. I choć współcześnie ulega to sporym zmianom, jako że wiele osób mieszkających na wsi nie prowadzi gospodarstwa wiejskiego i pracuje zawodowo, to jednak w większości przypadków źródło dochodu stanowi uprawa roli oraz hodowla zwierząt.
Forma prawna takich gospodarstw jest nieco inna – w terminologii ekonomicznej są to gospodarstwa rolno pracownicze, które oznaczają co najmniej jednego członka rodziny pracującego zawodowo, jednocześnie zamieszkując w rolniczym gospodarstwie. Inaczej jest w przypadku miejskich gospodarstw – praca zawodowa stanowi przychód dla praktycznie wszystkich gospodarstw domowych miejskich, nie licząc zasiłków i innych świadczeń społecznych.
Prawo a pojęcie gospodarstwa domowego
Domowe gospodarstwa w rozumieniu doktryn i orzecznictwa są traktowane jako niepodległe i samodzielnie funkcjonujące jednostki prawne określone jednym, wspólnym budżetem. Polskie prawo nie określa jednoznacznie rozumienia gospodarstw domowych, jednakże doktryny i orzecznictwa uzupełniają tę lukę.
Pojęcie gospodarstwa domowego, przewija się w licznych zapisach ustaw oraz orzecznictwach, np. w ustawie o dodatkach mieszkaniowych, które mówi o rozumieniu gospodarstwa domowego jako wspólnie prowadzonej działalności wraz z małżonkiem i innymi osobami zamieszkującymi ten sam dom lub mieszkanie, i utrzymujących się z tego samego budżetu rozrządzanym wspólnie. Wiele informacji na temat gospodarstw domowych można również znaleźć w ustawie o ochronie praw lokatorów, których gospodarstwo podlega szczególnej ochronie w okresie wynajmowania mieszkania, zabezpieczając ich głównie przed niezapowiedzianą eksmisją.
Również Kodeks Cywilny stara się w swoich zapisach ustalić wytyczne, pozwalające na trafną ocenę, czy dane gospodarstwo domowe jest nim w rozumieniu prawa, i czy osoby wspólnie zamieszkujące prowadzą jedno gospodarstwo. Jako ciekawostkę można dodać, że jak praktycznie w każdym zagadnieniu społecznym mogą występować przypadki trudne do zakwalifikowania prawnego, np. Dom Pomocy Społecznej, ponieważ mimo iż mieszkańcy tego miejsca mieszkają razem i wspólnie egzystują, jest to instytucja która funkcjonuje na nieco innych zasadach niżeli klasyczny model gospodarstwa domowego. Poprawna i zgodna z orzecznictwem klasyfikacja gospodarstw domowych nie jest zatem rzeczą oczywistą, i wiele czynników ma wpływ na ostateczny rozrachunek tego zagadnienia.
Do czego potrzebna jest klasyfikacja gospodarstw domowych?
Zespół osób zamieszkujących jeden dom i gospodarujących jednym budżetem, w porozumieniu ze sobą, w celu zaspokojenia wszystkich potrzeb rodziny, klasyfikowany jest jako domowe gospodarstwo, co brane jest pod uwagę w rozliczeniu rocznym PIT – niekiedy zwrot podatku jest korzystniejszy dla osób tworzących wspólnie gospodarstwo domowe, niżeli np. w jednoosobowym domu.
Dodatkowo gospodarstwa domowe, jako liczna rodzina, mogą liczyć na różne świadczenia społeczne, z czego często korzystają szczególnie rodziny wielodzietne, w których sytuacja finansowa jest trudna przez wzgląd na wysokie potrzeby wszystkich ich członków. Obowiązkiem członków rodziny jest zapewnienie odpowiedniego budżetu dla swojego gospodarstwa domowego w celu jego utrzymania oraz zaspokojenia podstawowych potrzeb.
Źródło: Pexels.com
Najczęściej są to przychody z tytułu wykonywanej pracy zawodowej, ale również świadczeń społecznych, takich jak emerytury, renty, dodatki z tytułu wychowywania dzieci samotnie, czy inne zapomogi i zasiłki dla bezrobotnych. Wiele zależy również od statusu formalnego związku osób, które prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, jako że konkubinat stanowi trudność do rozliczeń jako gospodarstwo domowe – najczęściej jednak stosowane są właśnie zapisy o wspólności małżeńskiej adekwatnie do stanu konkubinatu, choć wiele zależy od okoliczności sprawy.
Niemniej jednak, osoby tworzące wspólnie gospodarstwo domowe i dysponujące wspólnym budżetem wciąż podlegają łącznym rozliczeniom, bez względu na status związku partnerskiego. Obecne prawo dodatkowo przewiduje ulgi podatkowe dla rodzin wielodzietnych, dzięki czemu w ostatecznym rozliczeniu jest bardzo korzystne dla budżetu gospodarstwa domowego. Dużym wsparciem dla wielu gospodarstw domowych stał się również program zerowego PIT-u dla młodych, który zakłada nieodprowadzanie podatków przez osoby do 26 roku życia.
Samo funkcjonowanie gospodarstwa domowego oraz zarządzanie gospodarstwem domowym, to duże wyzwanie i odpowiedzialność za wszystkich domowników, ponieważ ich potrzeby powinny być sukcesywnie zaspokajane, jednakże wiele obecnych gospodarstw w Polsce, bez względu na klasyfikację, boryka się z wieloma problemami finansowymi z tytułu bezrobocia. Świadczenia socjalne to obecnie jedno z najczęściej wykorzystywanych rodzajów wsparcia, z których korzysta nawet około 3 mln Polaków.
O autorze:
Aleksandra Karcz – pisarka, felietonistka,
autorka licznych artykułów lifestyle.
Absolwentka Akademii Ekonomiczno Humanistycznej w Warszawie.
Źródło:
- Polskie gospodarstwa domowe wobec wyzwań globalizacyjnych, Michał Michorowski, Rafał Sieradzki, Bogumiła Szopa, wyd. PWE Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2020 r.
Najnowsze komentarze