Efekt Veblena jest paradoksem związanym z zależnością pomiędzy popytem a ceną danego dobra. Według niego ludzie mają tendencję do nabywania tym większych ilości dobra, im jest ono droższe. Korzyścią płynącą z tego zachowania jest zademonstrowanie swoich możliwości konsumpcyjnych. Efektowi Veblena ulegają osoby pochodzące z najbogatszych grup społecznych. Nabywają one dobra luksusowe, które cieszą się dużym zainteresowaniem, ponieważ ich posiadacze mają poczucie podążania za trendami, choć zachowanie to jest nieracjonalne z punktu ekonomicznego.
Czego dotyczy efekt Veblena? Czym są dobra luksusowe?
Dobrem luksusowym nazywa się produkt, na który popyt rośnie szybciej niż wzrasta dochód konsumenta. Dodatkowo jest on trudno dostępny w wyniku dużego zainteresowania, co zaprzecza zarówno prawu popytu, jak i prawu podaży. Przez długi czas dobra luksusowe były uważane za zbędne, ponieważ nie służą zaspokojeniu podstawowych potrzeb człowieka.
Tematem zainteresował się amerykański socjolog i ekonomista Thorstein Veblen, który doszedł do wniosku, że najbogatsze grupy społeczne odczuwają potrzebę demonstracji swojego majątku i statusu materialnego. Im wyższa cena danego produktu, tym chętniej takie osoby dokonują zakupu. Dobra luksusowe nazywa się także veblenowskimi od nazwiska twórcy teorii.
Teoria klasy próżniaczej
Veblen przeprowadził analizę pewnej amerykańskiej grupy społecznej, do której przynależność była uzależniona od wielkości luksusu. Nie chodziło tu tylko o sam fakt posiadania dóbr luksusowych, ale również manifestowanie swojego statusu materialnego. Analiza wykazała, że luksus jest jednym z elementów, na podstawie którego wprowadza się hierarchię zamożności społeczeństwa.
Efekt Veblena polega na chęci dowartościowania swojej osoby poprzez okazywanie swojego statusu materialnego. Prezentowanie dóbr luksusowych na pokaz staje się próżniactwem i marnotrawstwem. Z tym efektem powiązane są także inne popularne efekty.
Efekt snoba
Efekt snoba dotyczy preferencji kupowania dóbr, które nie są powszechnie pożądane. Małe grono nabywców stwarza wokół towaru atmosferę ekskluzywności, dlatego konsumenci chcą mieć dany produkt na wyłączność. Takie osoby ograniczają lub całkowicie rezygnują z nabywania dóbr, które są powszechne w wielu gospodarstwach domowych.
„Błędna ręka”
Według tej teorii nabywcy akcji sugerują się podwyżką cen i błędnie uważają, że oznacza ona następny wzrost w przyszłości. Osoby kupujące akcje o wysokich cenach są przekonane o ich wysokiej jakości, natomiast niska cena w ich oczach oznacza problemy z rentownością.
Zależności między popytem a ceną
W teorii wzrost ceny danego dobra lub usługi powinien ograniczyć popyt. Natomiast spadek ceny powinien zwiększyć zainteresowanie danym produktem. Zjawisko to nazywa się prawem popytu. Istnieją jednak trzy rodzaje wyjątków, które nazywa się paradoksami. Efekt Veblena jest jednym z nich.
Inne paradoksy
Paradoks Veblena dotyczy dóbr luksusowych i osób z zamożniejszych klas społecznych. Inne wyjątki od prawa popytu to:
- Paradoks Giffena – dotyczy on dóbr podstawowych w przeciwieństwie do efektu Veblena. Robert Giffen na przykładzie chleba zauważył, że im produkt jest droższy, tym więcej osób go spożywa. Zjawisko to było spowodowane wzrostem cen innych dóbr. W porównaniu z kosztem mięsa po podwyżce, cena chleba nie była jeszcze tak wysoka, dlatego ludzie zastępowali nim inne produkty.
- Paradoks spekulacyjny – dotyczy przewidywania wzrostu lub spadku ceny danych towarów. Jeśli cena danego produktu zaczyna rosnąć, ludzie przewidują jeszcze większy wzrost w przyszłości. Zaczynają robić zapasy i kupować daną rzecz w większej ilości. Natomiast jeśli cena towaru maleje, ludzie wstrzymują się z kupnem do momentu, aż koszt obniży się jeszcze bardziej.
Przykład efektu Veblena
Dobrym przykładem paradoksu Veblena jest popularny iPhone – smartfon firmy Apple. Pierwszy model został wypuszczony na rynek w 2007 roku. Z każdym kolejnym modelem zwiększa się ilość funkcji telefonu, a także jego cena. Pomimo tego coraz więcej ludzi decyduje się na smartfon właśnie tej marki, ponieważ jest on dobrem luksusowym i niejako pozwala właścicielowi odczuwać prestiż.
Produkt ten ma zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Niektóre osoby uważają, że kupowanie iPhone’ów dla samego faktu ich posiadania trąci kiczem, ponieważ w tej samej cenie można nabyć bardziej funkcjonalny smartfon innej marki. Jednak zjawisko popularności tych telefonów bez wątpienia stanowi przykład efektu Veblena i ukazuje jak ważna dla ludzi jest możliwość okazania swojego statusu materialnego.
Źródło: wikipedia.org
D – popyt
P – cena towaru
Q – liczba jednostek towaru, którą konsumenci chcą zakupić po danej cenie
Podsumowanie
Choć wiele zjawisk w ekonomii jest schematycznych, są także sytuacje, w których teoria się nie sprawdza. Świadczy o tym duża ilość paradoksów, do których można zakwalifikować efekt Veblena. Ich badanie umożliwia poznanie ludzkich tendencji i zachowań, a także skłania do refleksji. Efekt Veblena ukazuje, jak ważne dla konsumentów jest prezentowanie swojego prestiżu i statusu materialnego. Znajomość tych mechanizmów jest cenną informacją zarówno dla konsumentów, którzy mogą zaobserwować takie skłonności u siebie, jak i dla specjalistów od marketingu.
Źródła:
- http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-627ad9c4-7535-4a5e-8f07-e1ee30b2140f/c/18_Adamowicz_M..pdf,
- http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-2da935cd-a51c-4e4f-b148-a65e83247866/c/1_E_Kochaniak_WG_1_2016_1_GE_.pdf,
- Veblen T. (1998). Teoria klasy próżniaczej, Muza, Warszawa.
Najnowsze komentarze