Gospodarka rynkowa – definicja, cechy, warunki funkcjonowania

W czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej nasz kraj pozostawał pod wpływem Związku Radzieckiego, a co za tym idzie, przyjął model gospodarki centralnie sterowanej. Po długo wyczekiwanym przewrocie w 1989 roku przeszliśmy na model obowiązującej we wszystkich rozwiniętych państwach zachodu gospodarki rynkowej, określanej także jako kapitalistyczna. Dla wielu z nas jest to sytuacja całkowicie naturalna i w związku z tym nie zastanawiamy się nad jej istotną. Z poniższego artykułu dowiesz się na czym polega gospodarka rynkowa, jakie gospodarka rynkowa cechy posiada oraz jakie konsekwencje przynosi jej uczestnikom.

Gospodarka rynkowa definicja w ogólnym zarysie

Co to jest gospodarka rynkowa? Otóż gospodarka rynkowa jest jednym z rodzajów porządku gospodarczego. Chociaż z natury jest ona przeciwieństwem gospodarki centralnie planowanej, również zawiera w sobie elementy nakazów oraz planowania. Decyzje, które dotyczą  zakresu i sposobu produkcji są w tym wypadku podejmowane przez podmioty gospodarcze, których działalność odbywa się bez interwencjonizmu państwowego. Podstawowym generatorem podejmowania decyzji są tutaj procesy rynkowe, takie jak ceny towarów, stopy procentowe czy kursy walutowe.

Gospodarka rynkowa ma zalety i wady. W dzisiejszych czasach wiele osób zwraca uwagę na to, że mechanizmy wolnego rynku przyczyniają się do pogłębiania nierówności społecznych. Krytycy zwracają także uwagę na spadek wartości moralnych i na postrzeganie osób przez pryzmat wartości materialnych i wyłącznie jako towarów. Alternatywą dla takiego sposobu rzeczy jest społeczna gospodarka rynkowa, która rozwinęła się po drugiej wojnie światowej w krajach takich jak Niemcy Zachodnie.

Główne cechy gospodarki rynkowej. Od czego zależy funkcjonowanie gospodarki rynkowej?

Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki rynkowej zależne jest od kilku czynników:

• podziału pracy,
• przedmiotów przeznaczonych do wymiany,
• przestrzeni do przeprowadzania procesów,
• producentów wyodrębniających się poprzez procesy ekonomiczne,
• środków do określania wartości wytworzonych produktów.

Jakie są główne cechy gospodarki rynkowej?

Główna cecha gospodarki rynkowej to przede wszystkim dominacja własności prywatnej oraz brak istotnych ograniczeń dotyczących podejmowania decyzji w kwestiach sposobu produkcji oraz ilości towarów. Ingerencja państwa w działania podmiotów gospodarczych jest minimalna. W gospodarce rynkowej funkcjonują instytucje, które mają na celu wspomagać działanie rynku, między innymi banki oraz towarzystwa ubezpieczeniowe. Istotną cecha gospodarki rynkowej jest fakt, że funkcjonuje także bardzo rozwinięta konkurencja pomiędzy różnymi podmiotami. Ważna cecha gospodarki rynkowej to także postrzeganie ceny jako wyniku gry rynkowej.

Kolejna cecha gospodarki rynkowej to rynkowa alokacja czynników gospodarczych, która oznacza, że z reguły, największym zainteresowaniem przedsiębiorców cieszą się dziedziny stanowiące źródło najwyższych zysków. Wykorzystanie czynników produkcji i ich odpowiednie rozmieszczenie zależy od interakcji pomiędzy cenami i dochodami, a także swobodnej gry podaży i popytu. Na wielkości te wpływają na przykład dochody konsumentów, ceny dóbr czy koszty produkcji.

Sprawne funkcjonowanie systemu gospodarki rynkowej to także:

• wycena różnych dóbr,
• stanowienie głównego źródło informacji dla wszystkich podmiotów gospodarczych,
• stworzenie możliwości osiągania stanów równowagi,
• weryfikacja, czy dana produkcja jest społecznie przydatna,
• dostosowanie produkcji do zapotrzebowania.

Jak widać cechy gospodarki rynkowej są różne i jest ich kilka.

Źródło: Pixabay.com

Podstawowe podmioty gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa cechuje się wyjątkowo złożonym charakterem. Właśnie dlatego w jej ramach funkcjonuje obok siebie wiele podmiotów, których działania są od siebie zależne. Podstawą tego systemu gospodarczego są gospodarstwa domowe oraz gospodarstwa rolne. Wymienić należy także instytucje państwowe, banki (także bank centralny), giełdy, a także różnego rodzaju większe lub mniejsze przedsiębiorstwa. Wszystkie te podmioty są uczestnikami rynków produktów oraz różnego rodzaju czynników produkcji.

Podmioty gospodarki rynkowej mogą występować w formie nabywców, którzy tworzą stronę popytową. Sprzedawcy natomiast tworzą podażową stronę rynku.

Ingerencja państwa w gospodarce rynkowej

Gospodarka rynkowa niesie za sobą całą masę zagrożeń. Spośród nich wymienić można między innymi:

• wyniszczenie środowiska naturalnego,
• zagrożenie monopolizacją,
• wzrost bezrobocia,
• różnice w rozwoju poszczególnych regionów jednego państwa,
• ryzyko wysokiej inflacji,
• obojętność wobec osób słabszych: chorych, uzależnionych, długotrwale bezrobotnych czy samotnych.

Właśnie dlatego całkowite pozbawienie państwa kontroli nad rynkiem jest niemożliwe dla jego prawidłowego funkcjonowania. W niektórych przypadkach państwo musi ingerować, tworząc pewnego rodzaju bariery prawno-instytucjonalne. Dzieje się to w zakresie dóbr publicznych i społecznie pożądanych. Mowa tu o kwestiach publicznych, takich jak szkoły, szpitale czy chociażby komunikacja miejska. Rząd musi także ingerować w momentach, takich jak wzrost bezrobocia czy różnego rodzaju kryzysy oraz zawirowania gospodarcze. Jest to wskazane także w momencie, kiedy zachodzi zagrożenie monopolizacji w którejś z gałęzi gospodarki.

Jak widać gospodarka rynkowa posiada zarówno zalety, jak i wady. Chociaż niesie za sobą wiele niebezpieczeństw, wciąż pozostaje – pod wieloma względami, niezastąpiona. Jej odnogi, takie jak społeczna gospodarka rynkowa, dla wielu są doskonałym rozwiązaniem dla organizmu państwowego.

Artykuł napisała:
Magdalena Polena – copywriterka, dziennikarka, freelancerka.
Na co dzień kolekcjonuje niepotrzebne fakty i wychowuje trzy koty

Źródła:

• J. Stanford, Economics for everyone: A short guide to the economics of capitalism, Pluto Press 2008,  Z.Stachowiak; B.Stachowiak (2015),
• Ekonomia gospodarki rynkowej ujęcie instytucjonalne tom 1, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa, s. 144,
• Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy pod red. Zofii dach, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2008, s. 13- 15.