Konsensus waszyngtoński – co to jest i jakie są jego postanowienia?

Flaga Stanów Zjednoczonych związana z postanowieniami konsensusu waszyngtońskiego

Transformacja systemowa, mająca miejsce na świecie na przełomie lat 80 i 90. XX wieku, nie ominęła również Stanów Zjednoczonych. Z tego powodu, został opracowany dokument, powszechnie znany jako konsensus waszyngtoński. Czym dokładnie jest i jakie są postanowienia konsensusu waszyngtońskiego?

Opracowanie dokumentu. Jakie są postanowienia konsensusu waszyngtońskiego?

Osobą odpowiedzialną za powstanie dokumentu był amerykański ekonomista, John Williamson. Według niego, konsensus waszyngtoński miał stanowić podstawę do poprawnego prowadzenia polityki gospodarczej, zalecanej Stanom Zjednoczonym. Początkowo, dokument został opracowany z myślą o zastosowaniu go w krajach Ameryki Łacińskiej. Ze względu jednak na trudności gospodarcze, które dotknęły inne kraje, z powodu transformacji ustrojowej, jego zastosowanie zostało rozszerzone. 

Chociaż konsensus waszyngtoński miał swoich zwolenników i przeciwników, to do dzisiaj stanowi kanon polityki gospodarczej Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego.

Postanowienia konsensusu waszyngtońskiego

Miejsce związane z postanowieniami konsensusu waszyngtońskiego

Źródło: Freepik.com

Głównym założeniem konsensusu waszyngtońskiego było ograniczenie interwencjonizmu państwa w gospodarkę. Postanowienia konsensusu waszyngtońskiego zostały przedstawione w 10 podstawowych punktach:

  1. Utrzymanie dyscypliny finansowej.
  2. Przeznaczanie wydatków publicznych tylko na te dziedziny, które gwarantują efektywność przeznaczonych nakładów.
  3. Obniżanie stóp podatkowych i poszerzanie bazy podatkowej.
  4. Liberalizacja rynków finansowych.
  5. Utrzymanie jednolitego kursu walutowego.
  6. Liberalizacja handlu.
  7. Likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji.
  8. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.
  9. Deregulacja rynków w zakresie m.in. wspierania konkurencji.
  10. Gwarancja praw własności.

Ich realizacja miała zapewnić stabilny i zrównoważony wzrost i rozwój gospodarczy. W kolejnych latach, stopniowo uzupełniano założenia dokumentu.

Wprowadzone uzupełnienia zakładały:

  • zwiększenie odporności kraju na kryzysy walutowe,
  • dbałość o system zabezpieczenia społecznego,
  • wzmocnienie instytucjonalnych ram funkcjonowania gospodarki,
  • zwiększenie nakładów na edukacje.

W ramach konsensusu, ekonomiści postulowali również o utworzenie niezależnego banku centralnego, silnego aparatu skarbowego, a także niezależnego sądownictwa.

Krytyka dokumentu

Niektórzy ekonomiści, ostro krytykowali założenia zawarte w dokumencie. Największa krytyka spadła na zapisy, które zostały przeznaczone dla państw rozwijających się. Jak się okazało, wiele z nich było nieprzygotowanych gospodarczo na przyjęcie zapisów konsensusu. Co więcej, stosowanie tego samego mechanizmu wobec wszystkich gospodarek, mogło nie być odpowiednim działaniem.

Z perspektywy czasu można było również zauważyć, że w krajach, które swoje doskonalenie się oparły na zasadach konsensusu, rozwój był dość powolny, a przy ewentualnym wzroście, korzyści nie były równo rozdzielane.

Co więcej, krytycy konsensusu nie odnieśli się do poszczególnych punktów dokumentu, ale do ogólnego kierunku polityki gospodarczej, który jest nazywany „neoliberalizmem”. Według definicji neoliberalizmu, państwo powinno tworzyć warunki niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania wolnej konkurencji, przeciwdziałać negatywnym skutkom zewnętrznych działań gospodarczych, a także stwarzać równe szanse dla wszystkich obywateli.

Konsensus waszyngtoński a Plan Balcerowicza

Polska również w trakcie transformacji ustrojowej, korzystała z założeń konsensusu waszyngtońskiego. W ten sposób, opracowano Plan Balcerowicza, który miał na celu odejście od gospodarki scentralizowanej i przejście do gospodarki rynkowej. Głównym celem Planu Balcerowicza była stabilizacja makroekonomiczna oraz transformacja gospodarki. Wprowadzony plan był wdrażany szybko i gwałtownie.

Plan Balcerowicza obniżył inflacje i deficyt budżetowy, jednak przyczynił się do zwiększenia bezrobocia i pogorszenia sytuacji materialnej poszczególnych części społeczeństwa. Dokument przygotowany przez Leszka Balcerowicza, zakładał:

  • reformę finansów państwa,
  • uwolnienie cen i wprowadzenie sztywnego kursu złotówki do dolara,
  • prywatyzacja gospodarki oraz zniesienie ograniczeń w obrocie nieruchomościami.